Μια λαμπρή ιστορία που κατέληξε στάχτη
Οι καλές προθέσεις ή η υπέρμετρη φιλοδοξία δεν αρκούν, ούτε φέρνουν απαραίτητα την εμπορική επιτυχία. Θυμόμαστε μια ιστορία του προηγούμενου αιώνα, που ξεκινάει με τους καλύτερους οιωνούς το 1907 και κλείνει με τον χειρότερο τρόπο το 1999. Πρόκειται για τα έργα και τις ημέρες μιας μεγάλης κατασκευάστριας μοτοσυκλετών των ΗΠΑ, της Excelsior – Ηenderson, που ήθελε να κατακτήσει τον κόσμο. Κείμενο: Βασίλης Αντζουλάτος
Το όνομα Excelsior στις αρχές του προηγούμενου αιώνα δεν χρησιμοποιείτο από μία, αλλά από τέσσερις διαφορετικές εταιρείες ανά τον κόσμο! Μια εγγλέζικη, δύο γερμανικές και μία αμερικανική. H τελευταία κατασκεύαζε κομψές και ισχυρές μοτοσυκλέτες “πρώτης ποιότητας” από το 1907 μέχρι το 1931.
H ΠΡΩΤΗ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ κατασκευής Excelsior εμφανίστηκε το 1907. Κατασκευασμένη από την εταιρεία Excelsior Supply & Mfg. Company, στη Randolph Street του Σικάγο, η μοτοσυκλέτα κινείτο από έναν μονοκύλινδρο κινητήρα με κυβισμό 438cc που απέδιδε μόλις 3.25 ίππους!
Σύντομα, η γκάμα συμπληρώθηκε από δίχρονα μονοκύλινδρα 270cc, ένα μονοκύλινδρο 746cc και λίγο αργότερα από τα υποχρεωτικά – και λατρεμένα για τις ΗΠΑ – δικύλινδρα V.
Αμέσως οι αξιόπιστες, κομψές και γρήγορες μοτοσυκλέτες της Excelsior μπήκαν στους αγώνες πίστας (Board Racing), χώματος (Dirt Track) και χωμάτινων αναβάσεων (Hillclimbing), κερδίζοντας επανειλημμένα τις πανίσχυρες ομάδες των Harley-Davidson και Indian.
Όταν, πάντως, εξάγονταν οι μοτοσυκλέτες της αμερικανικής Excelsior στην Αγγλία, λόγω του πατενταρισμένου ονόματος του βρετανικού εργοστασίου, ονομάζονταν “American-X”. Όταν δε η βρετανική εταιρία εξήγαγε στη Γερμανία, εκεί ονομάζονταν “Bayliss Thomas”.
Το 1910 η Excelsior παρουσιάζει την πρώτη της V-2 (Excelsior Twin 1000cc), όπως όφειλε κάθε αξιοπρεπής Αμερικανός κατασκευαστής.
Το 1911 η εταιρία αγοράζεται από τον βιομήχανο Ιγνάτιο-Ignaz Schwinn, γνωστό από την εμπλοκή του στις κατασκευές ποδηλάτων (βλ. Schwinn), ο οποίος σκεφτόταν ότι τα αυτοκινούμενα δίκυκλα (μοτοσυκλέτες) αποτελούσαν την εξέλιξη των ανθρωπο-κινούμενων δικύκλων (ποδήλατα) και θα συμπλήρωναν το ένα το άλλο.
Στις 30 Δεκεμβρίου του 1912 η Excelsior γίνεται διάσημη, αφού φτιάχνει την πρώτη μοτοσυκλέτα που ξεπερνά σε ταχύτητα τα 100 km/h. Στην ξύλινη, επικλινή πίστα του Playa del Ray, στην Καλιφόρνια, ο αναβάτης της Excelsior Lee Humiston ξεπερνά τα 160km/h μπροστά σε επιτροπή και γίνεται ο πρώτος μοτοσυκλετιστής που πετυχαίνει αυτό το ρεκόρ.
Ο ΓΕΡΜΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ κος Schwinn, μετά την εξαγορά της Excelsior το 1911 διατήρησε τα σχέδια της εταιρίας χωρίς να παρέμβει, συνεχίζοντας την παραγωγή των μονοκύλινδρων και των V-2.
H Excelsior σύντομα καθιερώθηκε ως η μικρότερη των τριών μεγάλων κατασκευαστών μοτοσυκλέτας μετά την Ιndian και τη Harley-Davidson.
Το 1919 παρουσιάζεται το «Μοντέλο 19», με 61 κυβικές ίντσες (996cc). Ήδη από το ‘17 η Excelsior είχε πάρει τα δικαιώματα των αδελφών Henderson για την κατασκευή μιας τετρακύλινδρης σε σειρά μοτοσυκλέτας που έχει τον κινητήρα τοποθετημένο στον διαμήκη άξονα και για την κατασκευάσει κατάργησε την παραγωγή των δίχρονων.
Την ίδια χρονιά που ο Schwinn έπαιρνε στα χέρια του την Εxcelsior -το 1911- τα δύο αδέλφια ο Tom και ο Bill Henderson ξεκινούσαν τη Henderson Motorcycle Company, στο Detroit, του Michigan στα βήματα του πατέρα τους που είχε εμπλακεί από τις αρχές του αιώνα στην αυτοκινητοβιομηχανία.
Μετά την πώληση της Henderson το 1917 και τη μεταφορά των εργαλειομηχανών στο Σικάγο, που έσωσε την εταιρία και το όνομα από την εξαφάνιση, οι αδελφοί Henderson δούλεψαν για δύο χρόνια στην Εxcelsior, ενώ λίγο αργότερα χώρισαν οι δρόμοι τους, με τον Bill να δημιουργεί αργότερα την εταιρία ACE.
Το 1925 η Excelsior παρουσιάζει το μοντέλο Super-X, καταφέρνοντας να συνδυάσει μικρό κυβισμό, με μικρό βάρος, ευελιξία και καλές επιδόσεις. Με κυβισμό στις 45 κυβικές ίντσες –737cc – 20hp και 205kg βάρος, κατάφερνε να πιάνει τα 110km/h, τη στιγμή που ήταν πανέμορφη και οικονομική – κόστιζε 325 δολάρια.
Η Harley-Davidson και Indian σύντομα ακολούθησαν με τα δικά τους «45άρια». Έναν χρόνο μετά, η Excelsior παρουσιάζει και τις αγωνιστικές εκδόσεις του μοντέλου – πολλές με βαλβίδες επικεφαλής – που στα χέρια θρυλικών οδηγών κατατροπώνουν τους κολοσσούς Harley-Davidson και Indian μέσα και έξω από τις πίστες.
Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 κι ενώ οι τετρακύλινδρες Henderson βελτιώνονται διαρκώς στο πέρασμα του χρόνου και η Excelsior κρατεί περίφημα σαν Νο3, έρχεται το μεγάλο Κράχ του χρηματιστηρίου – της τεράστιας οικονομικής καταστροφής των ΗΠΑ τότε που ο επιχειρηματικός χάρτης σβήστηκε για να γραφτεί εκ νέου.
Ο Ιγνάτιος Schwinn εγκαταλείπει τη μοτοσυκλέτα και επικεντρώνεται στο ποδήλατο για να επιβιώσει. Και η Excelsior και η Ηenderson κλείνουν και εξαφανίζονται σχεδόν σε μια νύχτα.
Εξήντα δύο χρόνια μετά, το 1993, τα δικαιώματα για τα ονόματα των Excelsior και Henderson αγοράζονται από τα αδέλφια Hanlon από τη Μινεσότα, που εξέφρασαν την πρόθεσή τους για την κατασκευή μιας νέας γραμμής παραγωγής μοτοσυκλετών, η οποία θα έβαζε για πρώτη φορά τα δύο ονόματα Excelsior/Henderson μαζί, ίσα γραμμένα πάνω στο λογότυπο. Ένα σκίτσο παρουσιάστηκε στον Τύπο το 1996 για το ποια ήταν τα σχέδια των τριών αδελφών (Dan, Dave και Jennie). Ας κάνουμε όμως ένα άλμα στο χρόνο.
ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ ΣΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2001 και είναι η τελευταία ευκαιρία για την επιβίωση της νεοσυσταθείσας, μοντέρνας Excelsior-Henderson.
Στα Belle Plaine της Μινεσότα, με τη δικαστική απόφαση να κρεμάται πάνω από τα κεφάλια των εταίρων και των συνεταίρων της E-H και των Hanlon, η χρεοκοπία ήταν προ των θυρών.
Λίγες ώρες πριν τη δικαστική απόφαση, τα αδέλφια Hanlon πουλούσαν όσο-όσο μηχανήματα, εργοστάσια, σχέδια, γραμμές παραγωγής, τις πόρτες και τα κουφώματα, κι αν μπορούσαν ακόμα και τους Μεξικανούς εργάτες τους…
Τελικά, σωματεία, δικαστήρια και κόσμος έδιωξαν τους απατεώνες, επηρμένους, ψηλομύτες αδελφούς μαζί με την αδελφή τους κακήν κακώς από τον δρόμο που είχαν βαφτίσει με το όνομά τους – Hanlon Drive!
Κι αν μπερδευτήκατε, πάμε δυο τρία χρόνια πίσω, στον Δεκέμβριο του 1998 για να δούμε τι ακριβώς έκαναν οι Hanlon όταν η Excelsior-Henderson Motorcycle Manufacturing Company επέστρεψε στην αγορά με κεφάλαιο 100 εκατομμυρίων δολαρίων που μαζεύτηκαν από επενδυτές.
Με τη Harley-Davidson να μην προλαβαίνει να καλύψει τη ζήτηση στις ΗΠΑ και το εξωτερικό για δικύλινδρες V, αμερικανικές Cruiser, όλοι πίστευαν πως η Excelsior-Henderson Motorcycle Manufacturing Company θα μπορούσε να σταθεί σύντομα στα πόδια της και να γίνει επιτυχημένη.
Η παραγωγή άρχισε αμέσως. Η πρώτη μοτοσυκλέτα ονομάστηκε Super X και φορούσε κινητήρα V-2, 1.386cc, με τετραβάλβιδες κεφαλές και δύο ΕΕΚ. Η περιεχόμενη γωνία ήταν στις περίεργες, στενές 50 μοίρες και η τροφοδοσία γινόταν με ψεκασμό.
Περιέργως, όλα τα παραπάνω τεχνικά χαρακτηριστικά εκτός από τον κυβισμό ακολουθήθηκαν κατά γράμμα από μια άλλη αμερικανική εταιρία, την Polaris, που παρουσίασε το ’97 μια ακόμα ολοκαίνουργια αμερικανική cruiser, τη Victory… την οποία μόλις πρόσφατα σταμάτησε να παράγει για να επικεντρωθεί στην κατασκευή των Indian, αφού το 2022 αγόρασε το όνομα της θρυλικής αμερικάνικης εταιρίας.
Πάνω στη Super–X, λοιπόν, ένα περίεργο πιρούνι προσπαθούσε να ισορροπήσει ανεπιτυχώς τα 310 στεγνά κιλά (!) της ογκώδους κατασκευής.
Ο ειδικός Τύπος δέχτηκε με ενθουσιασμό το στυλ της 1400, και με πολύ σκεπτικισμό την απόδοσή της μετά από τις πρώτες δοκιμές. Η μοτοσυκλέτα, παρά τη γυαλάδα και την επιθετική όψη, ήταν “αίσχιστη” στον δρόμο, το αντίθετο δηλαδή απ’ ό,τι ίσχυε για τις προγόνους της.
Η μοντέρνα, αναγενημένη Excelsior-Henderson άρχισε να στέλνει μοτοσυκλέτες στους ντήλερ, στις αρχές του 1999. 724 κομμάτια εστάλησαν και“με το καλημέρα”, δηλαδή μέχρι το τέλος του χρόνου, η ζημιά για την εταιρία ήταν 13,8 εκατομμύρια δολάρια!
Τον Δεκέμβριο του 1999, η εταιρία είχε χρεοκοπήσει, με αποτέλεσμα να σταματήσει τις δραστηριότητές της, αφού 101 από τους 116 εργαζόμενους είχαν απολυθεί.
Οι πολύ κοντινοί συνεργάτες είχαν παραμείνει για τυπικούς μόνο λόγους. Πάντως εμφανίστηκαν στην αγορά και μοντέλα του 2000, βασικά με διαφορετικά χρώματα, αν και εικάζεται πως οι ίδιοι οι ντήλερ τα έβαφαν ώστε να τα μοιάζουν με καινούργια… Ανταλλακτικά, βεβαίως, δεν υπήρχαν, παρά μόνο ό,τι είχε προλάβει να φτιάξει το εργοστάσιο.
ΜΠΟΡΕΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΑ και για την κατηγορία η μοτοσυκλέτα να παρουσίαζε ενδιαφέρον, αλλά η αγορά είχε φανεί σκληρή στην οικογένεια Hanlon, η οποία είχε περιφρονήσει τον ειδικό Τύπο και ειδικά το “περιοδικό-ρυθμιστή” για την επιτυχία ή την αποτυχία οποιουδήποτε μοντέλου στην Αμερική: το Cycle World.
Συγκεκριμένα, ο πιο αθυρόστομος από τα τρία αδέλφια, ο Dave, είχε μηνύσει στους δημοσιογράφους του περιοδικού «να πάνε να …», δηλώνοντας ότι δεν τους είχε καμία ανάγκη.
Ο διευθυντής σύνταξης του Cycle World, Dave Edwards θυμήθηκε – όταν έκλεισε η Excelsior-Henderson – τα λόγια του Hanlon και έβαλε και το τελευταίο καρφί στην περιπέτεια μιας ιστορικής αμερικανικής μάρκας που παραλίγο να αναγεννηθεί… αν έπεφτε στα σωστά χέρια. Κάτι που τελικά δεν συνέβη.
